АДЕНОВА ДИНАРА КИЫЗБАЕВНА

Гидрогеология және инженерлік геология саласындағы философия докторы (PhD).

Жобаның мақсаты:

Қырғыз Республикасының шекаралас аймақтарында су тартудың артуы және жерасты суларының ластануы салдарынан туындайтын қауіп-қатер кезінде Шу және Талас трансшекаралық бассейндеріндегі тұщы жерасты суларын тиімді пайдалану мен қорғауда ғылыми негіздеу және геоақпараттық қамтамасыз ету болып табылады.

Жобаның міндеттері:

Жобаның мақсатына жету үшін келесі міндеттерді жүзеге асыруы жоспарланған:

1. Жамбыл облысындағы трансшекаралық жерасты суларының қалыптасу және таралу заңдылықтары бойынша әлемдік және отандық тәжірибе негізінде нақты деректерге, қор және аналитикалық материалдарға талдау жүргізілді.

2. Климаттық факторлардың және антропогендік жүктемелердің жоғарылау әсерінен Шу және Талас трансшекаралық бассейндерінің жерасты суларының сыйымдылығын және жаңартылатын ресурстарының өзгеруін талдау және бағалау.

3. Тұщы жерасты суларының ресурстық әлеуетін бағалау, орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету, жерді суару және жайылымдарды суландыру үшін Шу және Талас бассейндерінің трансшекаралық сулы горизонттарының деректер базасын қалыптастыру.

4. Қырғыз Республикасының шекаралас аймақтарында су тартудың артуы және жерасты суларының ластануы салдарынан трансшекаралық қауіптердің туындау нұсқаларын болжау үшін Шу және Талас бассейндерінің аймақтық гидрогеологиялық модельді әзірлеу және құру.

5. Оларды пайдалану мен қорғау бойынша бағалау, болжау және басқару шешімдерін қабылдау үшін Жамбыл облысындағы трансшекаралық жерасты сулары ресурстарының геоақпараттық-аналитикалық ішкі жүйесін дамыту және құру.

Халықаралық құқыққа сәйкес, трансшекаралық суларға бірнеше мемлекеттің аумағы арқылы өтетін кез келген жер үсті немесе жерасты сулары жатады. Бұл су көздері аймақтық және мемлекеттік су қауіпсіздігі және олардың тұрақтылығы үшін стратегиялық болып табылады. Трансшекаралық тұщы жерасты суларын тиімді пайдалану оның әлеуетін сенімді бағалаудың болмауымен шектеледі. Халықаралық қақтығыстар сенімді ғылыми дәлелдердің жоқтығынан және ақпараттың жетіспеушілігінен туындауы мүмкін. Оларды аймақтық және ұлттық деңгейде трансшекаралық су тұтқыштар туралы сенімді ақпаратты басқаруда талдау мен пайдалануға негізделуі тиіс трансшекаралық жерасты суларының ресурстарын ұтымды басқару арқылы болдырмауға болады. Зерттеу нәтижелері қолда болатын су ресурстарын қысқартуға және өңірдің одан әрі тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына трансшекаралық қауіптер болған кезде Жамбыл облысының су қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін өзекті болып табылады.
Жобаны жүзеге асыру барысында алынған нәтижелер Орталық Азияның құрғақ аймақтарындағы трансшекаралық сулы горизонттардың ғылыми және қолданбалы мәселелерін шешуге ықпал етеді. Трансшекаралық сулы горизонттардың геоақпараттық деректер базасын және өңірлік гидрогеологиялық модельдерін, трансшекаралық жерасты сулары ресурстарының геоақпараттық және аналитикалық ішкі жүйесін құру тәжірибесі Қазақстанның басқа шекаралас аймақтарына қолданылады. Зерттеу нәтижелері трансшекаралық деңгейде климаттық және антропогендік өзгерістер жағдайында халықты және экономика секторларын тұрақты сумен қамтамасыз ету мәселелерін шешуге бағытталған.

Жобалық зерттеудің ғылыми жаңалығы Қырғыз Республикасының шекаралас аймақтарында су тартудың артуы мен жерасты суларының ластануынан болатын трансшекаралық қауіп-қатерлерді болжау үшін Шу және Талас бассейндерінің аймақтық гидрогеологиялық моделін құруында, сондай-ақ оларды пайдалану мен қорғау бойынша бағалау, болжау және басқару шешімдерін қабылдау үшін Жамбыл облысының трансшекаралық жерасты сулары ресурстарының геоақпараттық-талдамалық ішкі жүйесін әзірлеуде.

Жобаның ұлттық және халықаралық ауқымдағы маңыздылығы: ғылыми зерттеулердің нәтижесінде Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасындағы жерасты суларын пайдаланудағы трансшекаралық проблемаларды анықтау және бағалау үшін тәсілдер мен әдістер әзірленеді, (Ресей, Қытай, Өзбекстанмен шекаралас) басқа да трансшекаралық жерасты сулары бассейндерін қызықтыратын болады.

Зерттеу нәтижелері қолда болатын су ресурстарын қысқартуға және өңірдің одан әрі тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына трансшекаралық қауіптер болған кезде Жамбыл облысының су қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін өзекті болып табылады.

2024 жылға орындалған жұмыстардың қорытындысы:

1. Жамбыл облысындағы трансшекаралық жерасты суларының қалыптасу және таралу заңдылықтары бойынша әлемдік және отандық тәжірибе негізінде нақты деректерге, қор және аналитикалық материалдарға талдау жүргізілді;
2. Климаттық факторлардың және антропогендік жүктемелердің әсерінен Шу трансшекаралық бассейнінің сыйымдылық және жаңартылатын жерасты сулары ресурстарының өзгеру тенденциясы талданды және бағаланды;
3.  Су нүктелері мен су көріністерін экологиялық-гидрогеологиялық зерттеу және жерасты суларын пайдалану жағдайын бағалаумен Шу трансшекаралық бассейнінің аумағына далалық экспедициялық зерттеулер жүргізілді;
4. Шу бассейнінің трансшекаралық сулы горизонттарының геоақпараттық базасы әзірленді және құрылды;
5. Параметрлердің сандық карталары жасалып, Шу трансшекаралық бассейнінің гидродинамикалық моделі жасалды.

Перечень ТРУ по ИРН